“Dien elkaar door liefde”

Deze spreuk tooit het beeld dat Piet Hamer in 1977 maakte van Frederika ter Horst, uitkijkend over de lindelaan op de oude begraafplaats. Het is dit jaar precies een eeuw geleden dat zij uit bezorgdheid over de ontwikkelingen rond dit kerkhof het initiatief nam om enkele invloedrijke mensen bij elkaar te roepen. Er was een nieuwe begraafplaats aan de Oldenzaalsestraat ontstaan, terwijl het oude kerkhof er verwaarloosd bij lag. De door de gemeente aangestelde doodgraver kon het onderhoudswerk niet aan. Brandnetels dreigden alles te overwoekeren. Ook hing sluiting en ontruiming op termijn in de lucht.

Met dit initiatief stond deze eigenzinnige en artistieke vrouw, die graag een jongen was geweest om naar de kunstacademie te kunnen gaan, aan de wieg van de Vereniging Gemeenschappelijk Onderhoud (VGO). Op 19 januari 1912 werd deze voor die tijd unieke vereniging opgericht. Het doel van de vereniging was zorg te dragen dat de eigen graven op de oude begraafplaats onaangeroerd zouden worden gelaten. Dat trachtte men te bereiken door de graven goed te onderhouden. Binnen een jaar waren er al bijna 400 leden en beschikte de nieuwbakken vereniging over een flink startkapitaal van f 6500. In 1915 werd het totale onderhoud van de begraafplaats door de gemeente aan de VGO overgedragen, waarbij de lasten voor rekening van de vereniging kwamen. Frederika ter Horst, een enthousiast tuinierster, zorgde voor nieuwe aanplant. Ze was erg verknocht aan het kerkhof en liet bij haar overlijden op17 augustus 1938 haar volledige vermogen na aan de VGO.

Nadat de begraafplaats in 1950 voor begraven gesloten was verklaard dreigde per 1980 ontruiming. Voordat het zover was deed het verenigingsbestuur echter een succesvolle poging om de begraafplaats op de monumentenlijst te krijgen. Dat lukte in 1970. Zeven jaar later werd met de gemeente overeen gekomen dat de gemeente de volledige kosten van het groenonderhoud zou dragen. Het onderhoud van graven en hekken bleef voor rekening van de VGO.

Honderd jaar na het initiatief van Frederika ter Horst is er opnieuw onrust over ontwikkelingen rond de oude begraafplaats. Dit keer gaat het niet om een gebrek, maar om een te verwachten overmaat aan onderhoud. Veel van de schoonheid van deze plek, die zich geleidelijk aan in een proces van decennia heeft kunnen ontwikkelen, dreigt gedachteloos weggepoetst te worden. De VGO heeft de plannen voor een radicale herinrichting gesmeed, terwijl het er niet op lijkt dat daarbij voldoende zorgvuldigheid in acht is genomen. De gemeente draait voor de kosten op en is verantwoordelijk voor de uitvoering. Is dit particulier initiatief anno 2010?