Nieuwe kunstroute: van Badgasten naar Watereiland

Badgasten tussen de drukte op de zaterdagse markt

Sinds de onthulling van de bronzen beren op de Markt vorige maand en het gereed komen van het kunstwerk Watereiland op de plek van het voormalige Huys Hengelo  in Thiemsland is het mogelijk om een interessante route te lopen langs kunstwerken in en bij de binnenstad van Hengelo, waarbij soms de natuur ook aan bod komt. De nieuwste aanwinst, Badgasten van Marjolijn Mandersloot, is een goed startpunt. Het werk van Mandersloot is toegankelijk en speels van karakter. Het roept vragen op, bijvoorbeeld waarom een van de vijf beren zo afzijdig bij een lunchroom naar binnen staat te gluren. De enorme beren zijn in stukken gegoten, waarna de delen aan elkaar zijn gelast. Er zit bij elkaar zes ton brons in verwerkt. Het kunstwerk is met 450.000 euro niet alleen het duurste, maar ook het meest omstreden kunstwerk in de stad. Wat er ook over gezegd kan worden, het plein is er in ieder geval op vooruit gegaan. Vooral  kinderen vermaken zich prima met het nieuwe speelgoed. Met de beren als speelplek lijkt een oude wens van hen in vervulling te zijn gegaan. Bomen en een speelplek, dat hadden ze wel gewild een jaar of 15 geleden, voordat die fatale herinrichting van rond de eeuwwisseling van start ging. Uiteindelijk is het er dan toch van gekomen.

Vanaf dit punt is ook nog de Hengelerweendwijzer van Pier van Dijk te zien op de top van de Brinktoren aan de andere kant van de Markt. Een windvaan, voortgedreven door Hengeler Weend, maakt een lange neus naar de omliggende gemeenten, hoewel je ook zou kunnen denken dat die lange neus naar Hengelo zelf wordt gemaakt, als een reactie op het geblunder in het no-nonsense tijdperk. Beslist een mooie manier om zonder molen toch wind te exploiteren.

We lopen naar de voet van de Brinktoren en gaan daar rechtsaf de Beekstraat in. Aan de rechterkant passeren we het Historisch Museum, waar regelmatig kunst wordt geëxposeerd. Van 8 september tot 6 januari is er een expositie te zien van de in 2010 overleden Hengelose kunstenaar Frans Bolsscher: o.a. plastieken van hout en keramiek, en bijzondere  houten stoelen met organische vormen. Helemaal op het einde van de Beekstraat steken we diagonaal het pleintje over en komen dan in de Pastoriestraat, waar enkele van de oudste panden van de stad staan, herkenbaar aan de muren met vakwerk. Halverwege aan de rechterkant staat een groot, roestvrij stalen kunstwerk van Ali Koubaa, die zich heeft laten inspireren door de gevels van oude huizen, die hier in de vorige eeuw gesloopt zijn.

Als we de straat uitlopen staan we recht tegenover de muziekschool, van oorsprong een neoclassisistische kerk uit 1840, die in de jaren ’80 na een lange strijd van de sloop gered is. Links van de kerk staat Zuil met muzieknoten van Caspar Slijpen uit 1995. Dit werk sluit mooi aan bij de ionische zuilen in de voorgevel van dit gebouw.

Hart voor bomen vangt late zonnestralen

Na het oversteken van de brede Deldenerstraat linksaf en na circa 50 meter vervolgens rechtsaf het Heemafstraatje in, de vroegere toegangsweg van Huys Hengelo. Na het bruggetje over de Drienerbeek ligt aan de linkerkant in het gras Hart voor bomen, een verzameling ingegraven stammen van bomen die als gevolg van de zomerstorm van juli 2010 het loodje legden. De stammen zijn aangelegd in de vorm van een lindeblad en vormen een plek waar de natuur ongestoord haar gang kan gaan. Langzaam aan zullen de stammen vermolmd raken en zo steeds meer een voedingsbodem vormen voor nieuw leven. Na verloop van tijd kan hier een microreservaat ontstaan met bijzondere planten- en dierensoorten. Dit ontwerp van mij, dat in 2011 door de gemeente op een kleinere schaal is uitgevoerd, benadrukt de liefde voor het leven en berust op de gedachte dat leven en dood onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden.

Aan het eind van het houten wandelpad bevindt zich een titelloos werk van Dick Cassee uit 1986, dat tot voor kort in de Burgemeester Jansenstraat stond en dat hierheen verplaatst is vanwege de sloop van het oude stadskantoor. Op deze nieuwe plek komt het veel beter tot zijn recht. Het werk van Cassee, een belangrijk grafisch kunstenaar die ook beelden maakt, is vaak een reflectie op waarneming van landschap of architectuur. 

We zijn aangekomen bij het Bevrijderslaantje, waarlangs inmiddels  3  nieuwe kunstwerken zijn geplaatst: werk van Evert Strobos en Jan Baetsen, en daar tussen in het beeld Beschermde gelaagdheid van Ali Koubaa.  We nemen de brug naar het eiland in de opnieuw uitgegraven grachten van Huys Hengelo. Op het hoogste punt is een goed overzicht over het Watereiland van Jeroen Hoogstraten, dat dit voorjaar werd opgeleverd. Het is gesitueerd op de huisplaats van het Huys Hengelo, dat in 1821 werd gesloopt en waarvan de restanten eind vorige eeuw werden opgegraven. Bovenop het eiland zijn een impressie – niemand weet hoe het er precies heeft uitgezien -  van de contouren van het voormalige Huys in een natuurstenen reliëf aangebracht. Hier wordt een aantal keren per dag water opgepompt vanuit de plek waar zich vroeger een waterput bevond, zodat alles onder water verdwijnt, wat ongeveer twee uur in beslag neemt. Als het water op het hoogste niveau is dan opent zich een klep, waardoor het eiland binnen een half uur weer helemaal leeg loopt, waarbij langzaam de indeling van het Huys onthult wordt. Hoogstraten speelt een mooi spel met toedekken en onthullen, parallel aan het verleden, toen de resten van het Huys rond 1916 met aarde en beton werden afgedekt door de Heemaf, en vervolgens in 1995 bij een opgraving weer werden blootgelegd, om niet lang daarna als archeologisch monument weer onder aarde te verdwijnen, met de mogelijkheid om het in de toekomst weer bloot te leggen, mocht daar ooit behoefte aan bestaan. Het werk van Hoogstraten, dat inmiddels ook door eenden, waterhoentjes en reigers ontdekt is, moet je ondergaan. Het is meditatief van karakter en staat net als Hart voor bomen haaks op de snelle wereld waarin wij leven.

Nadat we het eiland verlaten hebben nemen we het wandelpad langs het water, en waar het naar links afbuigt gaan we rechtsaf en volgen deze weg tot aan de drukke Bornsestraat. Daar staat op het parkeerterrein aan de linkerkant De wandelaar van Rein Dool. De roestbruine kleur geeft aan dat het gemaakt is van cortenstaal, wat het een heel ander karakter geeft dan het gebruik van roestvrij staal, zoals we dat bij verschillende beelden al hebben gezien.

Ook dit kunstwerk op de Oude Algemene begraafplaats
heeft bij het verstrijken van de tijd een ander beeld

Vanaf hier kun je linksaf naar de Oude Algemene Begraafplaats, waar tot eind oktober zeven kunstwerken te zien zijn vanwege het honderdjarige bestaan van de Vereniging Gemeenschappelijk Onderhoud, die een belangrijke rol heeft gespeeld bij het behoud van deze prachtige, zeer oude begraafplaats. Er is o.a. een installatie met dakpannen te zien van Janneke Kornet, waarbij tijd een belangrijke rol speelt, en die daarom goed aansluit bij Hart voor bomen en Watereiland. 
Wie 200 meter te ver vindt kan hier rechtsaf verder gaan tot de stoplichten en vandaar dezelfde richting aanhouden tussen links het kaalslagterrein, waar tot voor kort het oude stadskantoor stond, en rechts het stadhuis. Op de stenen kolommen van het stadhuis zijn de in keramiek uitgevoerde dieren weergegeven uit Dieren en bloemen uit Twente van Riemko Holtrop; de bloemen zijn aan de andere kant van het stadhuis bij de trap te zien. Op het plein achter de vier leilinden ligt Bevrijdingsmonument met duif van Pieter de Monchy uit 1965. Vanaf dit plein kun je op de top van de stadhuistoren de windwijzer De Levensgang van Jan van Eijl en Marie Eitink uit 1963 zien. Die bestaat uit vier beelden: aan de oostkant een kind met bal, op zuid een moeder met kind, op west een grijsaard met stok, en in het noorden de dood. Voor wie deze beelden goed wil bekijken is een verrekijker geen overbodige luxe.

Na een parkeerplaats met gedoemde bomen (ze worden binnen afzienbare tijd gekapt) aan de linkerkant volgen we  direct naar links het eraan grenzende fietspad dat ons naar de Wemenstraat brengt. Daar aan de overkant ligt een tweede oorlogsmonument, gemaakt door Ruurd Hallema, dat de slachtoffers van de 42 bombardementen op Hengelo herdenkt. In het plantsoen daarnaast is een tweede expositie te zien die verbonden is met het honderdjarig bestaan van de Vereniging Gemeenschappelijk Onderhoud. Deze expositie duurt nog tot eind september.

Met het stadhuis in de rug gaan we hier rechtsaf en komen zo weer op de Markt. De route is 1,5 km lang (totaal 2 km met een bezoek aan de Oude Algemene begraafplaats). Het station en drie parkeergarages liggen op minder dan 300 meter afstand.

Natuurrijke kaalslagprairies verrijking voor de stad

  Op een kaalslagterrein langs de Marskant staat een groepje
  koningskaarsen met lange gele bloemaren te pronken

De afgelopen jaren is er regelmatig discussie geweest over de meer dan 30 kaalslagterreinen in Hengelo, waarvan er ook enkele in de binnenstad liggen. De terreinen zijn ontstaan na sloop, met de bedoeling ze te bebouwen met kantoren of appartementen. Al vele jaren liggen ze braak, want de nieuwbouw komt maar niet van de grond. Het lijkt erop dat we binnen afzienbare tijd weer een kaalslagvlakte erbij krijgen, want deze week werd bekend dat de gemeente de monumentenstatus van het oude, uit het begin van de jaren 30 daterende badhuis aan de Oldenzaalsestraat heeft ingetrokken, zodat niets de sloop nog in de weg staat. Een projectontwikkelaar, die er prijs op stelt dat zijn naam niet genoemd wordt, wil op deze plek, waar velen hebben leren zwemmen, appartementen bouwen. Alsof de woningmarkt in Hengelo daar al niet mee oververzadigd is! Dat kan dus nog wel eens heel erg lang gaan duren. Of hij gaat desondanks snel bouwen, met het risico dat het gebouw jarenlang praktisch leeg blijft staan, zoals bijvoorbeeld het in 2010 opgeleverde appartementencomplex De Brouwerij. Als het daadwerkelijk tot sloop komt zou het voor de stad beter zijn als het terrein een stadsprairie wordt. Leegstand is er al meer dan genoeg en het geeft de stad zo’n naargeestig en troosteloos aanzien. De prairies ontwikkelen zich juist steeds meer tot natuurterreinen, waar veel soorten wilde planten zich kunnen ontwikkelen. In voorjaar en zomer schitteren allerlei bloemen, zoals bijvoorbeeld teunisbloemen aan de Dennenbosweg, een veld gele honingklaver aan de Oldenzaalsestraat, daar waar vroeger discotheek Groothuis stond, of koningskaars op het terrein op de hoek van de Marskant en de Brugstraat. Van bloemen wordt je vrolijk, geniet ervan!

Kunst op Oude Algemene Begraafplaats Hengelo

Voor het eerst sinds het begin van deze eeuw is er een expositie van beeldende kunst te zien op de Oude Algemene Begraafplaats aan de Bornsestraat, een van Hengelo's groene longen. In 2001 ging het om werk van enkele Hengelose kunstenaars tijdens de eerste kunstmanifestatie van de onlangs ter ziele gegane Stichting De Hengelo Open. Nu gaat het om zeven kunstwerken die tentoon gesteld worden ter gelegenheid van het honderdjarig bestaan van de Vereniging Gemeenschappelijk Onderhoud, de organisatie waaraan we het behoud van deze bijzondere plek te danken hebben.

Hoewel deze expositie al ruim een maand loopt, kunnen bezoekers nog steeds geen informatie aantreffen over titels en makers van het werk. Misschien heeft dat te maken met het feit dat niet iedereen kunst op een kerkhof waardeert, en dat men deze mensen enigszins wil ontzien. Sommige mensen vinden nu eenmaal dat kunst niet op een kerkhof thuishoort, omdat het naar hun mening getuigt van een gebrek aan respect voor de doden. Het kan ook zijn dat men vindt dat je toeschouwers niet met dergelijke informatie moet afleiden, zodat ze geheel zelfstandig een eigen beeld kunnen vormen op kracht van hun eigen fantasie.

In deze installatie van de Utrechtse Janneke Kornet speelt de tijd een grote rol

Een van de meest interessante werken, zo vind ik zelf, ligt op een van de grasvelden achterin. Een groot aantal verweerde, voornamelijk rode, maar ook grijze oud-Hollandse dakpannen is in rijen schuin overeind gezet in de vorm van een rechthoek. Aanvankelijk was het een grotendeels rood vlak midden op een groen vlak, maar inmiddels groeit het gras tussen de pannen door, wat een heel ander rood-groen contrast geeft. Naarmate de tijd vordert zal het groen steeds meer gaan domineren. Je zou de pannen kunnen zien als symbool voor de graven op het kerkhof, voor al de duizenden die daar in de loop van vele eeuwen zijn begraven. Het proces van vergroenen geeft mooi weer hoe met het verglijden van de tijd het verlies van een geliefde uiteindelijk een plaats krijgt, zij het niet meer zo dominant als in het begin, en uiteindelijk vervagend, maar toch nog aanwezig. Deze installatie vind ik hier heel erg passend.

De expositie is naar verluidt te zien tot november. Daarna resteert nog slechts het bekende beeld dat Piet Hamer maakte van Frederika ter Horst, die in 1912 het initiatief nam tot oprichting van de VGO. Aan het honderdjarig bestaan van de VGO is overigens nog een tweede expositie gewijd, die tot eind september te zien is in de Weemenstraat.

Hoe groen blijft het park Bataafse Kamp?

   Zal deze oude plataan in het park Bataafse Kamp verdwijnen
   voor skaters en zichtlijnen?

Nadat onlangs door de gemeente twee bomen gekapt werden op de Bataafse Kamp ontstond enige onrust. Een van de omwonenden dacht dat er al gekapt werd als voorbereiding op de plannen om een skateplaza in het park aan te leggen. Dat bleek niet het geval te zijn: de bomen waren aangetast door schimmels en hadden geen toekomst meer. Niets aan de hand dus, hoewel het opnieuw een aderlating was voor het park. Een jaar of tien geleden gingen al twee monumentale beuken ten onder, eveneens door zwamaantasting. Vervolgens kostte de zomerstorm van 12 juli 2010 het park enkele oude bomen. En drie jonge bomen, nog maar enkele jaren geleden geplant, hebben alweer de geest gegeven.

De commotie over de kap van deze twee bomen was aanleiding voor de Natuur- en Milieuraad om weer eens op het park in te zoomen. B&W heeft begin dit jaar de Bataafse Kamp aangewezen als de beste locatie voor een goede skatevoorziening, waar door skaters al jaren om gevraagd wordt. Verschillende partijen vonden dat B&W te hard van stapel liep. Het college was te gemakkelijk heen gestapt over bezwaren van de kant van het Bataafs College, dat van plan was de aanpalende gebouwen te betrekken. Inmiddels is dit plan uit beeld vanwege te hoge verbouwingskosten. Dat maakt het voor sommige partijen gemakkelijker om in te stemmen met een skateplaza in het park. Omwondenden vrezen geluidsoverlast en zijn daarom tegen.

Hoewel het nog onduidelijk is hoe het college van B&W verder wil, bestaat er een gerede kans dat het park in beeld blijft voor een skatevoorziening. Het groen zal gespaard worden, is begin dit jaar door de gemeente naar voren gebracht. Er bestaat evenwel ook een schetsontwerpje, waarop op de plek van een drietal oude bomen, waaronder een plataan van ruim een eeuw oud, een skatevoorziening staat ingetekend. Deze bomen staan niet op de kaart aangegeven als oude bomen, terwijl andere wel zo staan aangegeven, wat kan betekenen dat ze gekapt zullen worden. Er wordt ook nog gewerkt met zichtlijnen, en het park moet meer allure uit gaan stralen, vindt B&W. Nu zou het wel heel erg dom zijn om gezonde oude bomen te kappen ten behoeve van zichtlijnen en skatevoorzieningen! Hengelo heeft zo weinig groen in het centrum dat we op het oude, bestaande groen uiterst zuinig moeten zijn. De Natuur- en Milieuraad is er niet gerust op en gaat B&W verzoeken om schriftelijk te bevestigen dat deze drie bomen behouden zullen blijven.