Een pleidooi voor zorgvuldigheid

Tijdens de gemeenteraadsvergadering van februari van dit jaar was er discussie over de voorgenomen bomenkap op de oude begraafplaats naar aanleiding van een bezorgde vraag van Groen Links. Na enig heen en weer gepraat kwam men tot de slotsom dat in de kern van de zaak het er om ging zorgvuldig om te gaan met deze bijzondere locatie. We zijn nu negen maanden verder. Wat zien we als we terug kijken?

                Coniferen zijn belangrijk in de winter

Het belangrijkste wat opvalt is de gebrekkige informatievoorziening. Er bestaat een herinrichting- en herplantingsplan, maar dat hebben de tegenstanders van de kap nog nooit onder ogen gehad. Ik heb er in maart voor het eerst naar gevraagd, maar ik werd door de gemeente verwezen naar de heer Veelenturf, de ontwerper en tevens een van de bestuurders van de Vereniging Gemeenschappelijk Onderhoud. Die weigerde echter daarover inlichtingen te verschaffen en hij verwees mij terug naar de gemeente, waar men evenveel zou weten als hijzelf, zo zei hij. In augustus zou inzage mogelijk gemaakt worden, maar dat gebeurde niet. Op het einde van de bijeenkomst van de klankbordgroep bleek dat het plan zelfs nog niet af is. Daarom zou inzage niet erg zinvol zijn. Tijdens de rondleiding over het kerkhof werd wel verschillende keren verwezen naar het plan, maar wij weten er nauwelijks iets van. Speciaal voor deze bijeenkomst zou er een samenvatting van worden gemaakt, maar ook die ontbrak. We moesten het doen met een plattegrondje waar zelfs niet eens de te kappen bomen op stonden. Dat was heel vreemd, want er bestaat wel degelijk een plattegrond met die essentiële informatie.
Deze plattegrond rammelt echter aan alle kanten. Al een jaar geleden heb ik daar in mijn bezwaarschrift tegen de kapplannen op gewezen, en ook op de zitting van de bezwaarschriftencommissie in februari, in mei in een brief aan de wethouder, en nogmaals tijdens een gesprek met haar en twee ambtenaren in augustus. Desondanks blijft de gemeente dit tot verwarring leidende stukje prutswerk gebruiken, zoals blijkt uit de rapportage van Eelerwoude, het bedrijf dat in september een onderzoek deed naar de flora en fauna op het kerkhof. Ook is het opgenomen in het verslag dat de gemeente onlangs gemaakt heeft van de bijeenkomst van de klankbordgroep. Het lijkt erop dat we niet erg serieus genomen worden, net als Eelerwoude trouwens, dat geadviseerd heeft een paar hulsten en een viertal grote coniferen te behouden, niet alleen in verband met de eekhoorns en de vogels, maar o.a. ook met het oog op behoud van het groene karakter van het kerkhof in de winter. In de oorspronkelijke opzet zouden alle coniferen verdwijnen met uitzondering van een plukje taxus achterin. Dan wordt het wel heel erg kaal ’s winters. Een jaar geleden werd er gesproken over de kap van 35 bomen, maar op 10 november bleek het om maar liefst 46 bomen te gaan. Telkens komen er weer verrassingen uit de doos. In het gemeentelijk verslag wordt al gesproken over een nieuwe kapvergunning voor twee bomen waarvoor geen kapvergunning was verleend, hoewel elders in het verslag deze bomen staan aangemerkt als ‘te behouden’. Het beeld is bepaald mistig.

Openheid

Deze oude hortensia op stam, die langs het mospaadje midden op het achterste deel van de oude begraafplaats staat is geen lang leven meer beschoren. Dit gebied gaat flink op de schop. Het aanzicht is in 2009 al flink veranderd door de kap van een groot aantal rododendrons, waardoor het intieme karakter is verdwenen. In de plannen van de VGO wordt het mospad de ‘centrale as’ van dat deel van het kerkhof. Alles wat links en rechts van het pad groeit moet weg en wordt vervangen door één soort heester met een naam die ik alweer vergeten ben. Misschien wordt het wel mooi, maar het klinkt saai. Links en rechts van het pad moet het nog opener, want daar zijn zichtlijnen gedacht. Misschien heeft dat te maken met de toekomstige aanpassingen van het groene eiland. We vergaten ernaar te vragen en ook naar de zijingang, waar de gemeente zo tuk op is. Er kwam simpelweg te veel op ons af. De ondergroei aan de kant van het appartementengebouw gaat ook weg. Daar komen andere heesters voor in de plaats, we weten nog niet welke, en ook 2 hulstbomen. Of misschien wel meer, als de plannen inmiddels bijgesteld zijn. Er zouden oorspronkelijk 15 nieuwe bomen geplant worden, wat wel erg weinig is, als je er ruim 40 wilt omzagen. Waarschijnlijk gaan er al 12 op aan de twaalf apostelen boom bij de Bornsestraat. Het worden boompjes van 6-7 cm dik, dus veel stellen ze nog niet voor. In hoeverre de investering in nieuwe bomen zich verhoudt tot de uitgaven voor bijvoorbeeld nieuwe hekken is nog onduidelijk. Waren die nieuwe hekken eigenlijk wel nodig? Het hek aan de kant van het vroegere HEIM gebouw oogde nog degelijk en het hek met de buur aan de andere kant was pas een jaar of zes oud. Misschien wordt het tijd om eens inzage in de begroting te vragen: waar gaan die 164.000 euro eigenlijk naar toe?

Gebrek aan transparantie

Het lastige van het herinrichtingsplan van de oude begraafplaats is dat de berichten erover voortdurend veranderen. Aanvankelijk werd er vorig jaar een kapvergunning aangevraagd voor het weghalen van 37 bomen. Voor 35 bomen werd kort daarna vergunning verleend om ze te kappen. Afgelopen voorjaar sprak men echter toch over de kap van 37 bomen. Informatie van bezoekers van de voorlichtingsdag in mei gaf aanleiding om uit te gaan van mogelijk 43 bomen. Tijdens de bijeenkomst van de klankbordgroep bleek het uiteindelijk te gaan om maar liefst 46 bomen die men zou willen kappen. Dat is 44% van de op het kerkhof aanwezige aantal bomen vanaf een dikte van 20 cm! Daarnaast wil men ook nog talloze heesters verwijderen, zoals bijvoorbeeld een kronkelhazelaar, die moet verdwijnen omdat je dan beter de graven erachter kunt zien, hoewel een paar passen verzetten natuurlijk ook een oplossing zou kunnen zijn.

Het onvolledige herinrichtingsplan zorgt voor verwarring. Wat wil men nu eigenlijk met het kerkhof? Het is net alsof je door de mist loopt. Losse flarden bereiken je af en toe, maar een helder beeld is nog ver weg. In de bestuurskamer van de VGO hangen drie fraaie, op doek gedrukte foto’s uit 2007, dus van voor de rigoureuze kap van tientallen heesters. De begraafplaats schittert daarop in al haar rijkdom. Die beelden moesten we in gedachten houden, want zo moet het weer worden. Dat was verassend en hoopgevend. Buiten echter bleek dat de VGO alle heesters (hazelaar, rododendron en jasmijn) langs de noordrand van het grote grasveld wil vervangen door een saaie taxushaag. Heel terecht merkte de voorzitter van de monumentencommissie op dat de gewenste situatie daar toch al aanwezig is. Dan zou het toch maar beter zijn om ze te handhaven, zou je denken. Dit is dan ook één van de discussiepunten. We vinden het heel vervelend dat de informatie die we krijgen zo gebrekkig is. De gemeente zou een praatpapier voorbereiden, waarin een beeld van de plannen geschetst zou worden. We moesten het in plaats daarvan doen met een lullig plattegrondje waar essentiële informatie op ontbrak. Het flora- en faunaonderzoek kregen we op verzoek vijf dagen na de bijeenkomst toegezonden. Worden we wel serieus genomen? We gaan niet akkoord met deze gang van zaken en hebben om een tweede bijeenkomst verzocht.

Klankborden II

Gisteren ontmoette ik op de oude begraafplaats een bezoeker die daar al meer dan dertig jaar een band mee heeft. Hij droeg het hart op de tong en liet zich zeer kritisch uit over de gang van zaken, zoals de kap van tientallen rododendrons in 2009, en de behandeling met gif van de stobben, om te voorkomen dat ze het jaar daarop weer zouden uitlopen. Hij vertelde over een bijzondere conifeer die bij een van de graven stond, zo bijzonder dat een kweker daar af en toe voorzichtig stekjes van mocht nemen. Plotseling was die boom verdwenen. ‘Ze (de bestuurders van de VGO, RB) willen straks allemaal met een gouden harkje opgespeld lopen’, refereerde hij aan het aanstaande eeuwfeest van de vereniging in 2012. Nee, de VGO kwam er niet best vanaf.



Enkele van de vier grote coniferen midden op het kerkhof

die alle zouden moeten verdwijnen. Twee blijven behouden.



Het verhaal van deze man sloot prima aan bij mijn groeiende bezorgdheid over de gang van zaken tot nu toe. Het lijkt er steeds meer op dat de plannenmakers van de VGO niet goed weten waar ze mee bezig zijn. Dat blijkt niet alleen uit het voorval met de rododendrons; de voorbeelden liggen voor het oprapen. Zo willen ze de groene wand van 10 coniferen langs de Bornsestraat volledig weghalen, inclusief de fraaie magnolia die erachter verscholen zit. Op die plek kan dan een twaalf apostelenboom geplant worden. Dat zijn 12 lindebomen die allemaal in één plantgat gaan en dan op den duur met elkaar vergroeien, wat een bijzondere vorm oplevert. Een mooi idee, maar waarom juist op deze plek? De groene wand sluit het kerkhof zo mooi af van de drukke Bornsestraat, zomer en winter. Maar waar het hier in de eerste plaats om gaat is het feit dat er vorig jaar een kapvergunning is aangevraagd voor maar 7 van de 10 coniferen, alle met een diameter van 30 cm. De drie die dikker zijn, waaronder een levensboom met een diameter van ruim 60 cm, mogen dus niet gekapt worden. En dat is maar goed ook, want ik betwijfel of er in onze stad een levensboom staat van vergelijkbare omvang. Dan is er verderop op het kerkhof een vergelijkbare situatie: 4 grote coniferen, twee links en twee rechts van de lindelaan, zouden moeten verdwijnen. Dat kan niet, want voor slechts drie ervan is een kapvergunning aangevraagd. Ook wil men een berk en een lijsterbes kappen, wat niet door gaat, want er is geen kapvergunning voor verleend.

Wat de VGO nu opbreekt is dat vorig jaar al vast begonnen is met kappen zonder dat er een deugdelijk plan ligt. Het lijkt erop dat de bestuurders wel erg hard van stapel zijn gelopen en te weinig nagedacht hebben wat ze nu eigenlijk willen. Je zou mogen verwachten dat als een kapaanvraag wordt ingediend er ook een uitgewerkt plan ligt wat er daarna moet gebeuren. Helaas was dat niet zo. Er zijn wel ideeën, maar de andere (inmiddels afgetreden) groencommissaris van de VGO, de ontwerper en drijvende kracht achter de herinrichtingsplannen, wilde daarover eerder dit jaar tegenover mij niets loslaten. In augustus zou de gemeente tijdens ons gesprek met de wethouder inzage verschaffen, maar het kwam er niet van. Eergisteren vroeg ik er opnieuw naar, maar volgens de heer Huisstede van de gemeente was het nog steeds niet af. De vraagtekens worden groter en groter. Wat is hier eigenlijk aan de hand?

‘Denk aleer gij doende zijt, en doende denk dan nog’. Taal uit de oertijd, maar ook een wijze les die een oude onderwijzer op de lagere school mij vroeger mee gaf. Ik hoor het hem nog zeggen, die bijzondere man. Geen gemakkelijke opgave, maar wel het proberen waard.

Klankborden

Mosrijke vederesdoorn

‘Even klankborden’ staat dit jaar in de top tien van de Nederlandse vaagtaal; taaluitingen die opvallen door hun vage en onbestemde inhoud. Gistermiddag was de door de gemeente samengestelde klankbordgroep bijeen op de oude begraafplaats in verband met de herinrichtingsplannen en de daarmee samenhangende kap van 35-43 bomen. Met amper zes graden was het koud, koud, koud. Na maar liefst drie uur slenteren van boom naar boom was iedereen blij weer naar binnen te kunnen. Aanwezig waren van de gemeente de heren Huisstede, stadsdeelhoofd midden, en Groothuis, stadsdeelbeheerder, van de Vereniging Gemeenschappelijk Onderhoud de heren Jonkman, voorzitter, en Schoolkate, groencommissaris, van de gemeentelijke monumentencommissie de heer De Gruil, verder de heer Ten Vaarwerk van de bomenwerkgroep van de Natuur- en Milieuraad, en twee leden van het actiecomité tegen de bomenkap, de heer Roos en ikzelf. Ik miste eigenlijk iemand van de nabestaanden van hen die er begraven liggen. Van de donateurs was evenmin iemand uitgenodigd, hoewel ook in die hoek veel betrokkenheid bij het kerkhofje aanwezig is.

We hebben een aantal kritische kanttekeningen gemaakt bij de voorgenomen kap van een aantal bomen. Punt van discussie was bijvoorbeeld de linde links van het hoofdpad, die te dicht tegen een oude magnolia zou staan. Ik heb ervoor gepleit om deze te behouden om drie redenen. Allereerst is dit de enige inlandse linde op het hele terrein. Schoolkate bestreed dat het een inlandse linde is, maar hij wist niet wat het dan wel was. Ik voerde ook aan dat op ongeveer dezelfde plek in vroeger tijd ook een linde heeft gestaan en dat deze ongeveer 40 jaar jonge linde een band met vroegere tijden zichtbaar maakt. Tevens fungeert deze boom als een scherm, dat de toekomstige woontoren, die ooit op het terrein erachter zal verrijzen, aan het oog kan onttrekken. Dat de magnolia zich naar één kant niet verder kan ontwikkelen kun je ook voor lief nemen.

Verder hebben we o.a. gepleit voor het behoud van de atlasceder en van een vederesdoorn op het achterste deel van het kerkhof. Deze vederesdoorn is bijzonder omdat de stam veel mos en korstmos een plek biedt. De atlasceder is een imponerende boom die veel mensen de moeite waard vinden. Iemand heeft er een speciale band mee en legt regelmatig bloemen aan de voet van deze boom. Vanuit de VGO kwam meteen protest dat het handhaven van deze bomen afbreuk zou doen aan het door de andere groencommissaris, de heer Veelenturf, ontworpen plan, dat uit gaat van zichtlijnen. En dan kwam ik ook nog eens met de wens om het bemoste middenpad op dat deel van het kerkhof te handhaven vanwege de aanwezigheid van een vrij zeldzame korstmossoort (soredieus leermos), terwijl het plan dit pad ziet als de centrale as van dit deel van het kerkhof, een pad dat net als de lindelaan met kiezels verhard moet worden. Dat zou natuurlijk het einde betekenen van de mos- en korstmosflora op die plek. De KNNV, de vereniging van veldbiologen, wordt door de gemeente om advies gevraagd. Wordt vervolgt.

Waardevolle boomstronken

De afgelopen 10-15 jaar zijn er op de oude begraafplaats een stuk of 15 bomen vanwege uiteenlopende redenen omgezaagd. Enkele zijn omgewaaid of gingen dood, of er was wel iets anders. Een aantal stond waarschijnlijk te dicht op de erfgrens met de nieuwbouw aan Dorset. Dat waren vooral flinke berken, zoals er nu nog een drietal staan naast het pad bij de moestuin. De stobben zijn in de grond blijven zitten en  vormen inmiddels een aantrekkelijk micromilieu voor paddestoelen. Elfenbankje, zwavelkopje en geweizwam zijn maar enkele voorbeelden van de soorten die het daar op het dode hout prima doen. Dat maakt boomstronken waardevol en het behouden waard.

De plannen om het kerkhof zo veel mogelijk in de ‘oorspronkelijke staat’ terug te brengen, wat wil zeggen de situatie van ongeveer een eeuw geleden, kunnen leiden tot de kap van tientallen bomen. Na de kap zullen de boomstronken weg gefreesd worden, zodat er niets meer zichtbaar is en op de plek eventueel iets anders gepoot kan worden. Het is heel goed mogelijk dat de oude stobben in één moeite door geruimd gaan worden. ‘Opgeruimd staat netjes’ is voor thuis een mooie spreuk, maar buiten in de natuur is het al snel de dood in de pot. Het verwijderen van de oude stobben zal leiden tot een flinke verarming van de paddestoelenflora, die op dit kleine gebied van 0,7 hectare bestaat uit zeker dertig soorten. Het is niet waarschijnlijk dat er midden in de stad nog een tweede gebied te vinden is met zo’n rijkdom aan paddestoelen. Daarom moeten we zorgvuldig om gaan met dit waardevolle biotoop.

Vlammen

Na een aantal dagen met weinig wind is het vandaag harder gaan waaien en dat veroorzaakt veel bladval. Nog steeds is het prachtig op de oude begraafplaats, waar allerlei herfsttinten variërend van geelgroen via allerlei nuances in geel tot oranje en rood je ogen aangenaam verrassen. Vooral de 3 handpalmesdoorns dicht bij de hoofdingang zijn overweldigend. In de zomer heeft hun blad een paarsbruine tint, die aan het begin van de herfst verandert in oranjebruin. Nu vlammen ze in een oogverblindend rood, zoals geen enkele andere boom of heester ze op deze plek na doet.

Handpalmesdoorns zijn in tuinen populair vanwege de fraaie herfsttinten. Het is een van de kleinste esdoornsoorten. In Japan zijn een enorm aantal cultivars ontstaan die veel van elkaar verschillen, wat mogelijk is omdat de handpalmesdoorn van nature al een heel variabele soort is. Deze drie bomen zijn dunner dan 20 cm en vallen daarom net als onder andere enkele magnolia’s, treurbeuken en een ginkgo niet onder de beschermende werking van de bomenverordening. Het is dan ook  nog onduidelijk of ze de herinrichting van het kerkhof zullen overleven. Daar komt volgende week vast verandering in als de klankbordgroep, die door de gemeente is samengesteld, uitgebreid geïnformeerd wordt over de herinrichtingsplannen. In de klankbordgroep nemen zitting een lid van de gemeentelijke monumentencommissie, een bestuurder en een groencommissaris van de VGO, Wim ten Vaarwerk, lid van de Hengelose bomenwerkgroep van de Natuur- en Milieuraad, Bert Roos als aanwonende en ikzelf.