Nacht van de Nacht

Licht in de duisternis geeft een veilig gevoel. Als je niets meer ziet kan dat nogal beklemmend zijn. Ik herinner me een tocht door een oerwoud na zonsondergang; het was zo snel donker geworden dat ik mijn voeten nauwelijks nog zag en soms als een blindeman mijn weg moest zoeken, terwijl er verderop een gehuil losbarstte: vechtende apen of een tijger? Dan ben je wel blij als je het kamp weer bereikt hebt. Bij een andere gelegenheid, in de binnenlanden van Spanje, doorwaadde ik een rivier bij het licht van de sterren. Dat was een erg prettige ervaring, nog zo veel kunnen zien bij zo weinig licht. Als je daar naar boven kijkt weet je weer waarom de Melkweg heet zoals hij heet.



De oude begraafplaats bij nacht in 1991

En dan was er nog een heel andere voettocht, in de nacht van 25 op 26 november 2005, toen er zo veel sneeuw was gevallen dat al het verkeer vast was gelopen. Ik was gestrand in Oldenzaal en besloot te voet verder te gaan, over binnenwegen. Al van verre, ik was nog niet eens op de helft, gaf een enorme lichtkoepel de richting aan. Te midden van bos en veld was het onwaarschijnlijk licht, zo licht dat je de krant haast kon lezen. De lichten van onze stad weerkaatsten tegen de laaghangende bewolking, en dan opnieuw tegen het sneeuwdek, waardoor alles aangelicht werd. Wat een wonderlijke ervaring!

 

Als het aardedonker is in de stad is dat bepaald onveilig, en daarom is het goed dat er straat- en andere verlichting is. Maar we zijn met z’n allen wel heel erg doorgeschoten. Overmatige verlichting kan het dag- en nachtritme van mensen en dieren in de war brengen. Tijdens de Nacht van de Nacht schakelen morgenavond de gemeente, de bibliotheek en tenminste 26 andere instellingen en bedrijven niet essentiële verlichting uit om zo de aandacht te vestigen op dit groeiende probleem.



Gelukkig zijn er nog steeds donkere plekken in de stad in de vorm van parken en andere groene longen. De oude begraafplaats is er daar één van. Het is waarschijnlijk de donkerste plek in of nabij het Hengelose centrum. Dat heeft niet alleen te maken met het ontbreken van lantaarns op het terrein, maar ook met de vele bomen die werken als een scherm tegen het licht dat van buiten komt. Als daar gaten in geslagen worden, zoals in de bedoeling ligt, gaat dat ten koste van de schaarse duisternis. Duisternis is een zeldzaam goed aan het worden.

In de ban van het gif

‘Onkruid vergaat niet’, heet het, maar onkruidverdelgers weten er wel raad mee. Tot begin deze maand stonden tegen het hek dat de oude begraafplaats scheidt van de Bornsestraat een flink aantal wilde planten, vooral stinkende gouwe, die maandenlang gebloeid heeft met fraaie, gele bloemen. Ook elders op het gedeelte van het kerkhof dat in bezit is van de Vereniging Gemeenschappelijk Onderhoud, een strook aan de noord- en westkant, sneuvelde inheemse flora, o.a. een jonge vlier. Enkele weken geleden is daar gespoten met een verdelgingsmiddel met een traag werkende stof, zodat het even duurde voordat de gevolgen volledig aan het licht kwamen. De trage werking duidt op het gebruik van glysofaat, het werkzame middel in Round Up. Dat is tegenwoordig een veelgebruikt gif, niet alleen in de land- en tuinbouw, maar ook bij veel gemeenten en particulieren is het populair geworden om stoep en tuinpad van groen te ontdoen. Het middel heeft de naam veilig te zijn voor zowel mens als milieu, omdat het vrij snel zou worden afgebroken. Er duikt echter steeds meer informatie op waaruit afgeleid kan worden dat dit bepaald geen onschuldig middel is. In regio’s in Argentinië, waar het gebruik hoog is vanwege sojateelt, zit het aantal gevallen van kanker, geboorteafwijkingen, long- en huidziekten sterk in de lift. Vorig jaar brachten bezorgde Argentijnse onderzoekers naar buiten dat embryo’s van amfibieën die in contact waren gebracht met een zeer sterk verdunde oplossing van glysofaat een kleinere kop en een afwijkend zenuwstelsel ontwikkelden. ‘Het is duidelijk dat glyfosaat niet onschadelijk is en dat het niet afbreekt, maar zich opstapelt in cellen’, aldus een van de onderzoekers. ‘Men kan er vanuit gaan dat wat met amfibieën gebeurt ook met mensen kan gebeuren.’

Wie thuis het eigen milieu wil verpesten moet dat natuurlijk helemaal zelf weten, maar in dit geval gaat het om de openbare ruimte. Je moet er toch niet aan denken dat je daar onwetend een met vergif behandelde bloem of blad aanraakt, of juist voorbij loopt op de stoep tijdens een bespuiting. Waarom men vergif gebruikt om zich van een paar onwelgevallige plantjes te ontdoen is mij helemaal een raadsel  Het probleem is toch simpel op te lossen met een schoffel? Of is de VGO zo in de ban geraakt van het ‘onschuldige’ glysofaat dat zij niet anders meer weet? [NB zie naschrift] Het is immers niet de eerste keer dat het door of in opdracht van de vereniging gebruikt wordt, want vorig jaar werd het ook uit de kast gehaald om te voorkomen dat de tientallen gekapte rododendrons opnieuw zouden uitlopen. Je gaat je zo langzamerhand afvragen welke waarde de VGO toekent aan de natuur in deze bijzondere en soortenrijke stadsoase.

Naschrift: Tijdens de bijeenkomst van de klankbordgroep op 10 november bleek dat de VGO geen opdracht heeft gegeven om gif te spuiten op de wilde planten langs het hek aan de Bornsestraat. Dat was een initiatief van een werknemer van een onderhoudsbedrijf dat werkzaamheden op de begraafplaats uitvoerde. Deze persoon handelde geheel op eigen gelegenheid, aldus een woordvoerder van de VGO, en hij is inmiddels ter verantwoording geroepen.

Klein grut



Ons land kent behalve een slordige 1400 soorten hogere planten ook nog eens zo’n 600 soorten mossen en bijna 700 soorten korstmossen; nietige plantjes waar je gemakkelijk aan voorbij kunt gaan. Korstmossen zijn schimmels die samenleven met een wier of een alg. Deze symbiose is vaak zo hecht dat ze niet zonder elkaar kunnen. Korstmossen halen hun voedsel grotendeels uit de lucht en groeien vooral op plaatsen waar ze door zaadplanten niet verdrongen kunnen worden, zoals op steen, boomschors of mosrijke bodems. Ze groeien vaak uiterst traag, soms maar een tiende van een millimeter per jaar. Mossen zijn archaïsche en primitieve sporenplanten, die in tegenstelling tot korstmossen wel blaadjes hebben. Ze zijn bij veel mensen helaas niet populair.

‘Mos hoort niet op een pad’, zo kregen enkele bezoekers in het voorjaar te horen tijdens een voorlichtingsdag over de herinrichting van de oude begraafplaats. Het schijnt de bedoeling te zijn om de paden te ‘bekiezelen’ en de kiezels met de bovenlaag van de grond te vermengen. Dat kan het einde betekenen van enkele bemoste paden in het achterste deel van het kerkhof. Op het hele kerkhof zijn enkele tientallen soorten mossen en korstmossen te vinden, vooral op bomen en graven. Een stuk of tien soorten groeit op paden, zoals parapluutjesmos, dat zijn naam dankt aan de kleine parapluutjes die in het voorjaar omhoog schieten en die de sporen verstrooien. Ook korstmossen als klein bekermos en een vrij zeldzame soort leermos komen daar voor. Omdat kostmossen hun voedsel uit de lucht halen, zijn ze erg vatbaar voor luchtvervuiling. Bijna de helft van de inheemse soorten staat op de rode lijst van kwetsbare en bedreigde soorten. Uit oogpunt van behoud van soortenrijkdom zou het verstandig zijn om in elk geval een deel van de bemoste paden te behouden. Hetzelfde geldt overigens voor het restaureren en schoonmaken van de graven. Mosgroei kan grafstenen onleesbaar maken, maar mos tast de stenen niet aan. Een spic en span benadering is dan ook ongewenst en niet noodzakelijk.





V.l.n.r.: parapluutjesmos, klein bekermos en soredieus leermos







Hechtkracht tien: klimop

Als je in oktober nog vlinders wilt zien, kijk dan eens bij klimop, want deze houtige liaan van onze gematigde streken bloeit juist in de herfst, als er al niet zo veel andere bloemen meer zijn. Op oudere klimop ontstaan bloemtrossen die een zachte, aangename geur verspreiden. De overvloed aan onopvallende kleine, groengele bloemetjes leveren een overdaad aan nectar en stuifmeel. Bijen, zweefvliegen, kevers en vlinders, zoals distelvlinder, atalanta, gehakkelde aurelia en dagpauwoog, worden er door aangetrokken. Nachtvlinders vinden er overdag dekking. Citroenvlinders overwinteren tussen het blad en boomblauwtjes zetten er hun eieren op af. Klimop is ook een goede slaap- en schuilplaats voor allerlei vogels, en leent zich ook goed voor de bouw van nesten. De zwarte bessen zijn pas in het voorjaar rijp en worden dan onder meer door lijsters, spreeuwen en duiven gegeten.

Klimop is net als taxus en hulst al heel lang een typische kerkhofplant. Klimop is een zinnebeeld voor trouw vanwege de enorme hechtkracht, maar ook voor eeuwig leven, omdat het blad altijd groen blijft. Op grafzerken werd het wel gebruikt als symbool voor onsterfelijkheid. In het Egypte van de farao’s was de klimop gewijd aan Osiris, god van de vruchtbaarheid en de wederopstanding, en heerser over het dodenrijk.

Nog steeds is op de oude begraafplaats veel klimop aanwezig, zoals bij de betonnen afscheiding achter op het kerkhof. Waar elders op het terrein klimop vooral de grond bedekt gaat hij hier de hoogte in. Dit is ook de enige plek waar de klimop oud genoeg is geworden om tot bloei komen. Het ligt helaas in de bedoeling om de betonnen schutting te vervangen door een hek. Wat er dan met de klimop gebeurt daar kun je naar raden. Ook zal er opruiming worden gehouden onder de klimop die de grond bedekt. Vanwege de grote waarde voor de fauna is het belangrijk om in elk geval een gedeelte te behouden. Er dreigt al zo veel verloren te gaan door de voorgenomen modieuze herinrichting...

Hoge bomen vangen veel wind

De hoogste en tegelijk ook de dikste boom op de oude begraafplaats is een Italiaanse populier. Hij torent boven alles uit en is al van verre zichtbaar, net een groen baken dat aangeeft: hier moet je zijn. Italiaanse populieren worden een meter of dertig hoog en deze boom, die waarschijnlijk geplant is in de jaren twintig, is maar liefst 1,3 meter dik. Deze boomsoort is een cultivar van de ook bij ons voorkomende, maar door het verdwijnen van zijn natuurlijke milieu zeldzaam geworden zwarte populier. In tegenstelling tot de zwarte zijn de takken van de Italiaanse populier heel sterk omhoog gericht, wat de boom tot een slanke zuil maakt. Hij werd vanaf de 18e eeuw vanuit Noord Italië over Europa verspreid, vandaar de naam. Deze snelle groeier maakt deel uit van de wilgenfamilie, maar geeft geen overlast door pluis, omdat van deze cultivar alleen een mannelijke variant bestaat. Het blad, dat ruitvormig tot driehoekig is, ruist mooi op de wind en in de loop van de herfst wordt het prachtig geel.
Deze boom is kerngezond en staat gelukkig niet op de nominatie om gekapt te worden. Hoge bomen vangen veel wind en dat geldt zeker voor Italiaanse populieren, maar het zijn geen bomen die snel omwaaien.

Meer bezuinigen op groenonderhoud

Zoals ik in het vorige artikel beschreef stelt de gemeente hoge eisen aan grasvelden. Dat merk je ook aan het maaibeleid. Onvermoeibaar rukken de maaimachines uit, of er nu iets te maaien valt of niet. Het voorjaar en de eerste helft van de zomer waren veel te droog, maar desondanks werd er gewoon gemaaid, zoals op het groene eiland in Thiemsland. Het door zon en watergebrek verdorde gras was geen millimeter gegroeid, maar het maaien ging door. Het leek wel de werkverschaffing. Het zou bij de gemeente toch bekend moeten zijn dat maaien in dergelijke omstandigheden geen zin heeft. Door het nastreven van biljartlakengazons is het aantal maaibeurten zonder meer veel te groot. Daar valt flink op te besparen, want de gemeente betaalt per vierkante meter. Gemillimeterd gras is bovendien veel kwetsbaarder dan gras dat wat langer is. Het is veel gevoeliger voor uitdroging, en het is dan ook geen wonder dat het er wekenlang bruin aangebrand bij lag. Het herstelt zich gelukkig wel weer als de weersomstandigheden zich wijzigen, maar zolang dat niet het geval is, ziet het er niet uit. Op de natuurrijke oude begraafplaats, waar de onderhoudsnormen flink zullen worden opgeschroefd, zal het gras in het groeiseizoen elke week gemaaid worden, zo onthulde een ambtenaar een klein jaar geleden. Is dat wel een verstandige beslissing?

Bezuinigen op groenonderhoud

Met het oog op de gevolgen van de financieel-economische crisis maakt de gemeente zich op voor bezuinigingen van 15 miljoen voor de komende vier jaren. Onlangs hebben de oppositiepartijen bekend gemaakt dat ze de komende weken gezamenlijk willen onderzoeken waar op bezuinigd kan worden. Ze vinden de voorstellen die het college van B&W tot nu toe heeft ontwikkeld te weinig concreet. Het CDA heeft vorige maand de website www.ideevoorhengelo.nl gelanceerd, waar iedereen ideeën voor bezuinigingen kan inbrengen. Een prima idee!

Waar veel op bezuinigd kan worden is het onderhoud van grasvelden. In mei en september zijn in Thiemsland aan weerszijden van het Bevrijderslaantje bestaande grasvelden op de schop gegaan, omdat ze ‘niet meer aan de gestelde kwaliteitsnorm voldoen’, zo bracht toenmalig wethouder Weber in april nog op de valreep naar buiten. Wat was het geval: tussen het gras van de gazons, die ongeveer 10 jaar geleden zijn aangelegd, groeiden wilde planten en dat schijnt niet door de beugel te kunnen. Een graafmachine schepte de bovenlaag om waarbij organische mest werd toegevoegd, waarna nieuw gras werd ingezaaid. Het verrijken van de grond vermindert de kans dat de wilde flora opnieuw de kop op steekt. Zo ontstaan soortenarme groene grasvelden, ook wel groen asfalt genoemd.

Aan de westkant van het houten wandelpad van het Heemafstraatje naar het groene eiland is de situatie nog onveranderd. Hier groeien nog allerlei wilde planten, die vaak lang en uitbundig bloeien. Vaak is de natuurlijke flora ook beter bestand tegen droogte, zoals we dit jaar goed hebben kunnen zien. Te midden van het troosteloos bruin verbrande gras staken wilde bloemen vrolijk af in roze, witte en gele tinten. Van zo’n bloemenweelde word je vanzelf vrolijk! Het is dan ook moeilijk te begrijpen waarom er zoveel geld wordt uitgegeven om van iets moois iets saais te maken. Zou het niet veel slimmer zijn om met de natuur mee te bewegen in plaats van er tegen in gaan? Hoe meer we de natuur naar onze hand willen zetten, hoe duurder we uit zijn!

Paddestoelen bij de vleet

 

Geweizwam, vliegenzwam en zwavelzwam in het bosje naast de moestuin

Dit jaar is een goed paddestoelenjaar en dat is ook merkbaar op de oude begraafplaats. September was een topmaand. Honderden paddestoelen doken op uit de grond of uit vermolmd hout; sommige tussen de graven, andere op de grasvelden, maar het merendeel verborgen tussen de bosjes ten westen van de moestuin achter in het kerkhof. Dat gebied is moeilijk toegankelijk, want het is een beetje een wildernis waar van alles door elkaar groeit. De bodem is er heel rijk en er zitten nog oude stobben in de grond van dikke berkenbomen, die zo’n 10-15 jaar geleden gekapt zijn. Helaas zijn veel paddestoelen net zo snel weer verlept en verdwenen als dat ze de kop op steken.

In ons land komen ongeveer 5000 soorten paddestoelen voor en tot nu toe heb ik ruim 20 soorten gespot op het kerkhofje. Een groot aantal groeit op vermolmd hout, zoals de geweizwam en de zwavelzwam op de foto. De zwavelzwam groeit op de stam van de pruimenboom, die er slecht aan toe is en op de nominatie staat om gekapt te worden. Het ligt trouwens in de bedoeling dat het hele bosje, dat ook erg in trek is bij zangvogels, weg gebulldozerd zal worden ten behoeve van de herinrichting, zo heb ik uit welingelichte bron vernomen. Dat zal een groot verlies opleveren aan biodiversiteit, want het is een van de soortenrijkste stukjes van het kerkhof. Het zou mooi zijn als onze Groen Links wethouder mevrouw Oude Alink het behoud van soortenrijkdom en groen in de stad een hogere prioriteit kan geven.

Stand van zaken

Vier seizoenen zijn alweer voorbij gegaan sinds de gemeente zichzelf een kapvergunning gaf voor 35 bomen op de oude begraafplaats. Omwonenden en regelmatige bezoekers van het kerkhof waren in het geheel niet betrokken geweest bij het ingrijpende herinrichtingsplan, dat aan de bomenkap ten grondslag lag. Het duurde dan ook niet lang voordat het verzet losbarstte.

Sjoerd Heringa en ikzelf dienden bij de gemeente een bezwaarschrift in tegen de voorgenomen kap. De gemeentelijke bezwaarschriftencommissie verklaarde in maart van dit jaar de bezwaren niet ontvankelijk, omdat we niet in het zicht van de te kappen bomen wonen. Om dreigende kap te voorkomen wist een groepje tegenstanders in korte tijd 372 handtekeningen tegen de kapplannen aan de burgemeester aan te bieden, die beloofde ze aan het nieuw te vormen college van B&W te overhandigen. De kap werd uitgesteld tot oktober. In mei volgde een brief aan het nieuwe college met argumenten tegen de omvangrijke bomenkap. Eind augustus vormden Bert Roos, Sjoerd Heringa en ik een actiecomité en vond een gesprek plaats met wethouder Janneke Oude Alink, stadsdeelhoofd Hilco Huisstede en beheerder Henk Groothuis. Het resultaat van dit gesprek was dat de gemeente een klankbordgroep zou gaan formeren en de bestaande informatie zou bundelen in een ‘praatpapier’. Daar wordt aan gewerkt en de verwachting is dat in de loop van oktober de klankbordgroep geïnformeerd gaat worden en een uitspraak kan doen over de plannen. Verder hebben we o.a. gesproken met Vincent Mulder van de SP en met Leo Janssen van Pro Hengelo, die beiden kritisch staan tegenover de kapplannen. De kap is niet te verwachten voor november en er zal geen boom gekapt worden voordat de klankbordgroep een uitspraak heeft gedaan, zo beloofde de gemeente.