Vliegende bloemen

Op de oude begraafplaats is het voorjaar altijd overweldigend. De afwisseling van vormen, tere groentinten en geurige bloesems brengen je gemakkelijk in een opgewekte stemming. Toch zijn sommige mensen na een bezoek teleur gesteld. Zo hoorde ik van iemand die vond dat er zo weinig bloemen waren. Misschien kwam hij te vroeg in het seizoen, of keek hij vooral naar de grond. Wellicht had hij iets heel anders in zijn hoofd. In het voorjaar zijn er op de oude begraafplaats duizenden bloemen, alleen zitten die in hoofdzaak aan de bomen en heesters. Momenteel bloeien rodondendrons, de twee sierappels, een enkele late magnolia en ook een prachtige oude appelboom. De bloei van de esdoorns loopt weliswaar op zijn eind en de geelgroene bloempjes vallen omlaag uit de boomtoppen, maar daar staat tegenover dat het niet lang zal duren of de knoppen van de hulstbomen gaan zich ontvouwen.

Tussen al dat moois fladderen vliegende bloemen: vlinders als oranjetipje, koolwitje, dagpauwoog, boomblauwtje en bont zandoogje. Deze laatste vlinder houdt van plekken met afwisseling van licht en schaduw, zoals bosranden. De gevlekte vleugeltekening biedt juist daar een prima camouflage en het is dan ook niet verwonderlijk dat hij zich hier op het kerkhofje thuis voelt. Hoe afwisselender de begroeiing is, hoe meer soorten zich hier laten zien.

Havana

Gisteravond was de uitsmijter van het oude college en werd onder grote publieke belangstelling het nieuwe geïnstalleerd, dat gedragen wordt door twee centrumpartijen D’66 en Burgerbelangen, met op de linkervleugel PvdA, SP en Groen Links. De laatste twee hebben in het verleden kritische vragen gesteld in de raadscommissie fysiek en in de gemeenteraad over de kap van bomen op de oude begraafplaats. Het CDA, dat 20 jaar lang ononderbroken in het centrum van de macht zat, reageerde begrijpelijkerwijs erg teleurgesteld op de gang van zaken, getuige de opmerking van haar fractievoorzitter Wibout Dragt, die stelde dat niemand blij is met het nieuwe ‘Havana aan het Twentekanaal’.

In het echte Havana is de invloed van burgers op het beleid nog steeds miniem, terwijl de nieuwe coalitie juist de burgers meer mogelijkheden wil geven om mee te praten en mee te beslissen. Men wil naar een open en coöperatieve bestuursstijl en als dat lukt, is dat een breuk met het verleden, waarin al te vaak voorstellen werden dichtgetimmerd en er nogal eens slecht gecommuniceerd werd met burgers. Het ‘verbeterplan’ voor het kerkhofje is daar een treffend voorbeeld van. Het plan is gemaakt door bestuurders van de Vereniging Gemeenschappelijk Onderhoud in samenspraak met enkele ambtenaren. Donateurs van de vereniging zijn kwaad dat ze geen enkele inbreng hebben gehad. De buurt is niet geïnformeerd. Het feit dat er eind maart in rap tempo 372 handtekeningen tegen de kap zijn verzameld geeft wel aan dat men er niet erg blij mee is. Informatie over de herplant blijft tot nu toe uit.

Het zou mooi zijn als bij dit soort grote ingrepen de gebruikers en omwonenden de mogelijkheid krijgen hun visie te geven voordat alles definitief beslist is. De vraag is of het voor het kerkhofje nog iets uit maakt, want het oude college heeft in maart het advies van de bezwaarschriftencommissie overgenomen om de ingediende bezwaarschriften niet ontvankelijk te verklaren. Daarmee is de kapvergunning helaas definitief geworden. Maar misschien ziet iemand nog ergens een gaatje…

Zwangere sierappel

Vlakbij de ingang staan links en rechts van het pad twee sierappels. Ze bloeien allebei prachtig; de een uitbundig met rose bloemen en de ander met rode, die nu nog voornamelijk in knop zitten. Deze roodbloemige sierappel zal voor de laatste keer bloeien. Hoewel hij er zo op het eerste oog gezond uitziet, met vrij veel blad en zwanger van bloesems, is hij ziek. Vergeleken met de andere boom is zijn kroon lang niet meer zo vol. Volgens de VGO heeft hij boomkanker en schurft.

Boomkanker leidt tot grote open wonden aan de takken. Je ziet het duidelijk als je onder de boom staat. Het hout is er zacht. Als je er snel bij bent, dan kun je proberen de aangetaste plekken weg te snijden tot op het gezonde hout. Met een beetje geluk overleeft dan de boom. Helaas lijkt deze situatie te ver heen voor een succesvolle chirurgische ingreep. Hij zal zijn einde vinden en het is dan ook terecht dat er in dit geval een kapvergunning is verleend.

Kritische bezoekers

In het voorjaar, als de hormonen op gaan spelen, gaan eenden weer zwerven door de buurt. Deze drie staken doodgemoedereerd de drukke Bornsestraat over. Het vrouwtje ging voorop met in haar kielzog haar twee minnaars. Eenden zijn net kleine kinderen; ze zien het gevaar niet. Dankzij rustig rijdende automobilisten ging de eerste helft goed. Midden op de straat vond het vrouwtje iets van haar gading en begon er rustig aan te knabbelen, terwijl er van de andere kant een grote vrachtwagen naderde. Ik was er op tijd bij om ze naar de overkant te jagen. Ze gingen op de wieken en even later landden ze op het kerkhofje. Daar bekeken ze met een kritische blik de werkzaamheden.

Op zondag 30 mei houdt de Vereniging Gemeenschappelijk Onderhoud de jaarlijkse voorjaarsdag, waarop muziek een mooie aanvulling vormt op het zingen van de vogels. Op de zitting van de bezwaarschriftencommissie van 24 februari maakte de VGO bekend dat op de eerstkomende voorjaarsdag de herinrichtingsplannen bekend gemaakt zullen worden aan het publiek. Het was mooier geweest als ze dat vorig jaar al gedaan hadden, want inmiddels is het niet meer mogelijk om bezwaar aan te tekenen en ligt er een dichtgetimmerd plan dat op meerdere punten rammelt. Tot nu toe is men niet scheutig met informatie over de herplant van 15 bomen. De gemeente zei in maart niet op de hoogte te zijn welke boomsoorten aangeplant gaan worden, noch waar ze komen te staan. De heer Veelenturf van de VGO zou die beslissingen nemen. Deze weigerde zich er over uit te spreken en verwees mij weer naar de gemeente, die evenveel zou weten als hijzelf. Daar blijft het tot nu toe stil. Blijkbaar moet iedereen wachten op het verlossende moment op 30 mei. Dit is dan ook dé gelegenheid voor mensen met kritische vragen om op zoek te gaan naar antwoorden. Waarom mag een scheve boomkroon niet meer, is een conifeer slecht als de top eruit is, waarom moeten cypressen weg die zogenaamd graven ondermijnen maar dat niet doen? Er zijn nog veel raadsels om op te lossen.

Naschrift: De gemeente heeft inmiddels alle mensen aangeschreven die de aktie tegen de bomenkap en voor een groener Thiemsland met een handtekening ondersteund hebben. Op woensdag 19 mei a.s. van 16.00 tot 18.00 uur is er op de oude begraafplaats een inloopbijeenkomst waar de gemeente samen met de VGO rondleidingen zal verzorgen om op locatie uitleg te geven over de plannen die zij ontwikkeld hebben. Dat de voorlichting gekoppeld zou worden aan de voorjaarsdag op 30 mei berustte waarschijnlijk op een misverstand.

Een laatste groet

Terwijl de eerste uit Afrika teruggekeerde gierzwaluwen over de stad trekken en we genieten van een bijna zomerse lentedag loopt de bloei van de magnolia’s op het kerkhof op het eind. De bladeren van deze tulpachtige bloemen dwarrelen meer en meer omlaag. Nog even en deze uitbundige pracht is weer voorbij.

Magnolia’s bestaan waarschijnlijk al zo’n 100 miljoen jaar. Ze zijn ontstaan in de tijd dat er nog geen bijen waren. In plaats van bijen zorgden kevers voor de bestuiving. De bloembladeren zijn steviger dan we gewend zijn, want ze moesten keverbestendig zijn. Kevers gaan doorgaans niet zo subtiel te werk als bijen. Voordat de ijstijd begon waren er ook in ons deel van Europa magnoliabossen. Dat moet in het voorjaar een prachtig en feestelijk gezicht geweest zijn. De oude begraafplaats geeft daar een kleine impressie van, want er staan acht magnoliabomen en twee heesters. De heesters zijn stermagnolia’s, met zoals de naam al zegt bloemen in stervorm. Ze staan vlakbij de magnolia waarvoor een kapvergunning is verleend. Het is onduidelijk wat er met de heesters gebeurt, maar deze boom gaat tegen de vlakte, want de kroon is onevenwichtig…

Om nog een afspiegeling van zijn pracht te bewaren is hier een beeldimpressie te zien van deze bijzondere boom. Een kleine lofzang op de schoonheid in de hoop dat er een tijd komt dat er betere keuzes gemaakt zullen worden.

Een appeltje voor de dorst

Eekhoorns houden van eikels en noten, maar ook van dennenappels. Deze fijnspar heeft ze, maar als ze rijp zijn gaat deze boom (nr. 16 op de plattegrond) tegen de vlakte. De VGO meldt dat het ook hier gaat om natuurlijke opslag, die bovendien tussen andere bomen in de knel komt. Concreet betekent dat een eenzijdige ontwikkeling van de kroon. Zoals op de foto te zien is zijn de takken vooral gericht naar waar het meeste licht vandaan komt en dat is op deze plek het zuiden en westen. Een typische bosrandsituatie die hier aan de westrand van het kerkhof geen verbazing hoeft te wekken. De boom is gezond en zit goed in het blad. De spar wordt weliswaar omsloten door andere bomen, maar is al zo hoog dat voor verstikking niet gevreesd hoeft te worden. Wie uit gaat van het concept ‘bosachtig park’ zal met een dergelijke situatie geen moeite hebben, maar voor liefhebbers van een formele stijl is dit al gauw een doorn in het oog. Of de eekhoorns nog tijd krijgen om te oogsten valt nog te bezien. In de herfst leggen ze hun wintervoorraden aan, die ze in de grond verbergen. En juist dan wordt de boel op stelten gezet…

Het schatkamertje

Wie na het beeld van Frederika ter Horst het eerste pad naar links neemt komt na het graf van de familie De Monchy bij een schatkamertje. Natuurlijk is het hele kerkhofterrein te zien als een schatkamer, maar dit stukje is nog weer iets aparts. De betonnen schutting en de grond zijn er overwoekerd met klimop, en samen met drie bochtige wilgen langs die schutting zorgt dat alles voor onoverzichtelijke verstopplekjes, ideaal voor egels en nestelende vogels. Op wilgen wordt nog wel eens neergekeken, omdat het zulke snelle groeiers zijn die alle kanten op gaan: flodderbomen. Daar staat tegenover dat er wel 250 insectensoorten op wilgen hun heil zoeken. Deze boomsoort is dan ook populair bij kleine zangvogels, zoals verschillende soorten mezen, op hun jacht naar insecten. Deze drie wilgen (nrs. 26 t/m 28) met een stamdiameter van 30 cm moeten echter wijken. Volgens de VGO vormen ze door hun snelle groei een bedreiging voor de waardevollere bomen (bedoeld wordt hier de linden langs de laan). De wilgen zijn natuurlijke opslag en staan een meter of 7 van de linden af. De eerste wilg in het rijtje dreigt inderdaad voor een deel in de kroon van de nabijstaande linde te groeien. Wilgen kun je echter prima snoeien; haal een tak weg en je hebt wat je wilt. Bij de andere twee is nog niets aan de hand. Wat wel een probleem kan gaan vormen is dat ze dicht op de schutting staan. Het is niet ondenkbaar dat die op den duur onder hun groeikracht zal bezwijken. Er is al een gaatje in gevallen en men wil de schutting herstellen. Wat er na de kap van het schatkamertje over blijft is onzeker. Het ‘verbeterplan’ in aanmerking genomen is de kans klein dat het op waarde geschat zal worden.

Een stekelige scharrelaar

In de herfst valt er op het kerkhof een legioen aan blaadjes omlaag en dat moet allemaal zo veel mogelijk opgeruimd worden, zoals ik gisteren al schreef. Dat het blad van de gazons, de graven en eventueel de paden gehaald wordt, dat is te begrijpen. Als het opruimen van blad echter te ver doorschiet, dan heeft dat tot gevolg dat de mogelijkheden van bepaalde diersoorten verminderen. Onder gevallen blad houden zich vaak insecten, spinnen en slakken schuil die deel uitmaken van het menu van zowel merels en lijsters als ook egels. Egels zijn scharrelaars die het beste gedijen in een wat rommelige omgeving die niet al te intensief onderhouden wordt. Het kerkhof is nog steeds een mooie plek voor egels, hoewel ik er nog nooit een gezien heb. Egels worden pas actief in de schemering en lopen ’s nachts hele einden langs achterpaden en tuinen om hun kostje bij elkaar te scharrelen. De trend om tuinen af te sluiten met hekken en schuttingen maakt het er voor hen niet gemakkelijker op. Egels zijn vrij traag en worden snel slachtoffer van het verkeer. Van de 9 egels die ik vorig jaar zag waren er 6 dodelijk verongelukt, waarvan 4 niet ver van het kerkhof: één op de Bornsestraat ter hoogte van het poortgebouw, één op Wessex en twee in de Kuyperstraat. Incidenteel laten ze zich zien bij daglicht en iedereen die wel eens een ontmoeting met een egel heeft gehad weet dat deze vertederende dieren niet schuw zijn.

Spic & span

Al een paar keer heb ik aandacht besteed aan de keuze voor het hoogste onderhoudsniveau, IBOR-hoog genaamd, in de nieuwe opzet voor het kerkhof. IBOR staat voor Instrument Beheer Openbare Ruimte. Het is een classificatiesysteem op drie niveaus voor het onderhoud van groen, maar ook voor allerlei andere zaken die deel uit maken van de openbare ruimte, zoals wegen, speelvoorzieningen en bankjes. Naast een basisniveau bestaat er een laag en een hoog onderhoudsniveau, waarbij regels worden opgelegd voor het onderhoud van bomen, heesters, hagen, vaste planten en gazons. Alle kerkhoven vallen onder het hoge niveau, ook de oude begraafplaats, hoewel daar al bijna een mensenleven lang niet meer begraven wordt. Ik bespreek hier alleen het hoge niveau.

Bij IBOR-hoog moet de kwaliteit van de bomen goed zijn. Dat betekent dat het moet gaan om vitale bomen met een goede kroon, waarbij hooguit sprake is van lichte schade. Dat betekent het einde voor o.a. één van de magnolia’s (nr. 35) en voor 7 van de 10 cypressen langs de Bornsestraat. Daarnaast moet het aantal bomen goed afgestemd zijn op de mogelijkheden van de standplaats. Ten gevolge van deze eis moeten o.a. 4 esdoorns (nrs. 17 t/m 20) en 3 wilgen (nrs. 26, 27, 28) verdwijnen. Er mag geen achterstand zijn in snoei. Over de opslag van ongewenste soorten wordt niets gemeld, maar omdat daarover bij alle andere categoriën groen aangegeven wordt dat dergelijke opslag niet voor mag komen is het aannemelijk dat zoiets ook bij bomen geldt. Bij de kap van een linde (nr. 33) wordt het argument in stelling gebracht dat het hier gaat om natuurlijke opslag. Bij de genoemde esdoorns en wilgen wordt ook vermeld dat het gaat om natuurlijke opslag of ‘zaaibomen’.

Behalve het niet voorkomen van ongewenste soorten worden bij de andere categoriën groen nog een aantal eisen genoemd die van belang kunnen zijn. Er mag enig ‘natuurlijk vuil’ voorkomen, maar ‘het weinige vuil dat er ligt, valt nauwelijks op’. Het gaat hierbij in de eerste plaats om gevallen blad, wat zo veel mogelijk verwijderd moet worden, zoals te zien is op de foto (situatie november 2009). Een dergelijke spic & span benadering is ongunstig voor bepaalde dieren die er juist baat bij hebben dat bladafval blijft liggen. Verder moeten gazons strakke graskanten hebben en het gras moet kort en gelijkmatig gemaaid worden. Allemaal vormen van intensief onderhoud die tegenwoordig gepaard gaan met de nodige decibellen.

Op zich is het IBOR-systeem een prima middel om onderscheid te maken en prioriteiten te stellen. Aanvechtbaar is dat een eeuwenoud kerkhof waar al lange tijd niet meer wordt begraven en dat zich ontwikkeld heeft tot een afwisselend en natuurrijk domein nu overgeleverd is aan een onderhoudsconcept dat op deze plek niet lijkt toegesneden. De kans bestaat dat de waarden van dit gebied er per saldo op achteruit gaan. Dat was toch zeker niet de bedoeling?

Coniferen met een vlekje

Op de zitting van de bezwaarschriftencommissie heb ik gevraagd naar de redenen waarom de coniferen weg moeten. Het antwoord luidde dat alleen de slechte coniferen worden gekapt en bovendien de coniferen die de graven ondermijnen. Over dat laatste heb ik op 14 april al geschreven en dat bleek nogal overdreven.

Wat is nu slecht? Uit de coniferenhaag langs de Bornsestraat moeten 7 cypressen (nrs. 1 t/m 7 op de plattegrond) verdwijnen. Er is geen sprake van ondermijning van graven, dus zouden ze slecht moeten zijn. Bij één cypres is ooit de top eruit gevallen, zoals op de foto te zien is. Het verliezen van de top hoeft ook voor een conifeer niet fataal te zijn. In het algemeen wordt de boom er breder door. Bij drie andere cypressen is de top eruit gezaagd, nadat deze gevaarlijk doorboog onder de sneeuwlast van de winter van 2009. Bij één is een top blijvend doorgebogen naar de binnenkant van het kerkhof. Dat levert geen gevaar op voor voorbijgangers of wandelaars. Bij twee andere cypressen die hier gekapt zouden moeten worden kan ik niets ontdekken dat wijst op aftakeling.

Blijkbaar vindt men coniferen waar iets aan ontbreekt of die in een ander opzicht afwijken al snel ‘slecht’. Waarschijnlijk is dat te wijten aan de hoge eisen van het IBOR-onderhoudsniveau, waarvoor gekozen is en waar ik op 12 april al iets over verteld heb. Het hoge onderhoudsniveau heeft bepaalde consequenties, waarop ik nog terug zal komen.

35 bomen

Voordat ik verder ga met het analyseren van de argumenten om bomen te kappen op deze bijzondere plek wil ik eerst omwonenden wat meer duidelijkheid geven over welke bomen gekapt gaan worden, want daar is behoefte aan.

Op 29-9-2009 verleende de gemeente zichzelf een kapvergunning voor 35 bomen op de oude begraafplaats. Voor 8 esdoorns, 16 coniferen, 1 pruim, 3 wilgen, 3 hulsten, 1 amberboom, 1 linde, 1 sierappel en 1 magnolia kwam het einde in zicht. Als argumentatie werd daarbij aangevoerd ‘de revisie van een deel van de beplantingen en het in oude staat terugbrengen van de oude begraafplaats. Het merendeel moet wijken in verband met de slechte conditie. Een deel moet wijken omdat deze niet passen in het herinrichtingsplan.’ Er is een voorwaarde gesteld van herplant van 15 bomen van 6-7 cm dik vóór 1-4-2011.

Vreemd genoeg rept de aanvrage voor de kapvergunning van 10-9-2009 ook over een berk en een lijsterbes en op de bij de kapvergunning behorende plattegrond staan deze bomen ook als te kappen ingetekend. Blijkbaar is voor deze twee toch geen vergunning verleend. Voorlopig blijven ze  staan.

Hierboven de (verbeterde) plattegrond van het kerkhof met daarop ingetekend de juiste plek van de bomen waar het om gaat. Omdat de door de gemeente aangeleverde plattegrond niet altijd even duidelijk was, kan nummer 8 ook de cypres zijn die een meter of 10 westelijker staat. Voor de overzichtelijkheid heb ik alleen de 35 bomen waarvoor een kapvergunning is afgegeven op de plattegrond aangegeven.

Konijnenvraat

Op het kerkhof staan drie grote hulstbomen met een stamdiameter van 30 cm. Ze staan er al wel een halve eeuw en ze moeten allemaal weg. Daar zullen de vogels niet blij mee zijn, want hulstbessen zijn heel gewild, vooral bij lijsterachtigen zoals kramsvogels, die hier de afgelopen winter uitgehongerd uit het noorden arriveerden. Deze winter zijn 2 van de 3 hulstbomen aangeknaagd door konijnen. Ze hebben rondom aan de voet over een breedte van 30-50 cm de schors weg geknaagd. Door de langdurige sneeuwbedekking konden ze moeilijk bij hun normale kostje en dan is schors een alternatief. Bij de bezwaarschriftencommissie werd aangevoerd dat deze 2 hulstbomen (foto midden en rechts) grote kans lopen om af te sterven als gevolg van de knagerij. Volgens de Bomenstichting is de hulst kwetsbaar geworden door het verlies van schors, maar zolang de bast niet is aangetast is er geen reden om aan te nemen dat ze zullen afsterven. Zou de bast wel beschadigd zijn, dan lopen de bomen niet meer uit en zullen dan elk jaar verder wegkwijnen. Volgens mij is de bast zelf niet het probleem, maar bestaat het grootste risico uit zonnebrand. Nog even en de schaduw van de omringende bomen zal daartegen bescherming bieden. Ik hoop dat ze het redden. De komende maanden zal blijken of ze een kans maken.

Maar er is nog een andere reden waarom deze hulstbomen weg moeten. Ze zouden in de knel komen door de linden langs de lanen. De hulst die niet is aangeknaagd, meteen links op het kerkhof (foto links), staat 10 meter van de dichtstbijzijnde linde af en er is dan ook geen sprake van dat deze boom daardoor in de knel zou komen. Wel staat hij dicht op een magnolia. Dat heeft hem geen kwaad gedaan en de magnolia evenmin, want die groeit er gewoon omheen. Slechts één hulst (foto rechts) staat dicht op een linde, in het achterste deel van het kerkhof. Hij heeft desondanks zijn weg wel gevonden en staat er prima bij. Wel heeft dat geresulteerd in een scheve kroon…

Hulst komt niet snel in de verdrukking, want het is een sterke boom die goed tegen schaduw kan. Het is een typische kerkhofboom, die van oudsher in verband werd gebracht met eeuwigheid, wellicht omdat blad en bes heel lang aan de boom blijven zitten. Men dacht dat hulst het kwaad en de ondergang zou kunnen weren. Het omhakken van hulst zou dan ook ongeluk brengen.

naar Hulst

Ondermijning van graven

Midden op het kerkhof staan 4 grote, circa 50 cm dikke Californische cypressen. Deze cypressen worden vaak door zangvogels gebruikt als toevluchtsoord bij onraad, maar zijn ook prima geschikt als nestgelegenheid of slaapplaats. Drie ervan moeten verdwijnen. Ze ondermijnen de grafmonumenten, zo stelde dhr. Veelenturf bij de zitting van de bezwaarschriftencommissie. De dag erna ging ik kijken wat ervan waar is. Bij de twee cypressen links van het hoofdpad is er van ondermijning geen sprake. Aan de rechterkant is een hek van een grafmonument een klein beetje omhoog gebogen, zoals te zien is op de foto van 30 maart. Dat zou veroorzaakt kunnen zijn door worteldruk van de cypres erachter. Je kunt niet beweren dat dit argument niet deugt, maar overdreven is het wel.

Een niet passende coniferenhaag

De hoge coniferenhaag aan de kant van de Bornsestraat scheidt het kerkhof van de drukte van alledag. Hier staan 10 coniferen waarvan er 7 moeten verdwijnen. Bij enkele is de top eruit gezaagd toen ze in een vorige winter doorbogen onder de sneeuwlast. Dat zijn dus zeker geen normbomen meer, maar dat is niet als reden aangevoerd. In de commissievergadering fysiek van 29-10-2009 stelde wethouder Weber n.a.v. een vraag van de SP over de bomenkap dat een coniferenhaag niet past bij de lindebomen. Dat mag de heer Weber vinden, maar een dergelijke private opvatting over schoonheid mag niet maatgevend zijn voor de kap van bomen in de publieke ruimte. Het gaat hier voornamelijk om de ook in allerlei tuinen aangeplante Californische cypres met een stamdikte van 30 cm, dus op zich niet echt iets bijzonders. Wat het wel bijzonder maakt is dat deze bomenrij het kerkhof als een scherm afsluit van de verkeersweg. Dat is gunstig voor de bloeiende magnolia’s op het kerkhof, maar belangrijker is dat de bomen het verkeerslawaai dempen dat anders dieper op het kerkhof door zou dringen. Ze onttrekken ook het zicht op het gemotoriseerde verkeer. Als je de bron van hinder niet ziet, ervaar je de hinder als minder ernstig. Haal je deze bomen weg, dan heeft dat consequenties voor de stilte op het kerkhof.

Van de 10 bomen in deze groep blijven er 3 over: een levensboom en een Californische cypres, allebei circa 60 cm dik, en een dunner exemplaar. Als in een oude bomengroep veel exemplaren worden verwijderd dan heeft zoiets invloed op de overlevingskans van de overblijvers. Ze hebben altijd steun aan de andere in de groep gehad. Valt dat weg dan neemt de kans dat ze omwaaien toe.
Wordt er hier na de kap herplant? De gemeente weet het niet. Er verdwijnen op het kerkhof 35 bomen en er komen er 15 voor terug, dat staat vast. Maar wat er herplant wordt en waar is merkwaardigerwijs nog steeds niet bekend. De planvorming daarover ligt naar verluid in handen van dhr. Veelenturf, één van de twee groencommissarissen van de VGO en volgens insiders de drijvende kracht achter de herinrichting.

Magnolia met scheve kroon

Een van de gevolgen van de beslissing om het onderhoud op het allerhoogste niveau uit te voeren is de taboeïsering van de scheve boomkroon. Onder dit extreme onderhoudsregime, bekend als IBOR-hoog (Integraal Beheer Openbare Ruimte), is een onevenwichtige kroon een teken dat de boom als niet gezond wordt gezien dan wel niet voldoet aan esthetische principes. Deze magnolia, waarvan de bloemen mooi afsteken tegen het groen van de hoge coniferenhaag langs de Bornsestraat, moet dan ook verdwijnen. Het is een heel spannende boom, omdat de takken naar één kant zijn gegroeid. Hij zit vol bloemen en bloemknoppen, een teken dat er geen sprake is van verval. Het punt is dat hij door zijn eenzijdige ontwikkeling geen normboom is en dat wordt hem fataal!

Magnolia’s kunnen goed tegen vervuilde lucht, maar de bloemen zijn kwetsbaar voor nachtvorst en harde wind. Staan ze op een beschutte plek, dan kunnen we langer genieten van de korte, maar uitbundige bloei.

Een fantastische plek

In het voorjaar is de oude begraafplaats een fantastische plek vanwege de bloeiende heesters en bomen. Het begint al aan het einde van de winter met de gele tinten van de toverhazelaars en nu gaan de magnolia’s de een na de ander hun tulpachtige bloemen ontvouwen, wat een prachtig gezicht is. Je zou mogen verwachten dat er met de nodige zorgvuldigheid met deze voor het centrum van Hengelo zo uitzonderlijke plek zou worden omgegaan. In de raadsvergadering van 23 februari is daar (door Marjo ter Haar van Groen Links en Annie Doornbos van Burgerbelangen) ook toe opgeroepen. Dat was geen loze oproep, want er rammelt nogal wat in dit opzicht. Vorig jaar was er veel commotie over de kap van tientallen oude rododendrons, die zo kort boven de grond afgezaagd zijn dat ze nooit meer uitlopen. Daardoor heeft het kerkhof veel aan intimiteit verloren. De gemeente heeft inmiddels toegegeven dat het hier om een verkeerde handelswijze ging; het was zo niet de bedoeling geweest. Wie oude rododendrons terug wil snoeien moet zo’n 30-50 cm stam laten staan. Blijkbaar was dat niet bekend…

Een andere onzorgvuldigheid kwam aan het licht bij de kapvergunning. Er is vorige herfst voor 35 bomen een kapvergunning verleend, maar op de bijbehorende plattegrond gaat het ineens om 37 bomen. De plattegrond is ook nog eens onnauwkeurig: een aantal bomen staan op een heel andere plek dan in werkelijkheid, waardoor het soms niet duidelijk is welke boom gekapt moet worden. De loofbomen zijn allemaal naar soort benoemd, maar bij de 16 coniferen heeft men dat achterwege gelaten. Overigens op 2 uitzonderingen na, waarbij ook nog eens een spar voor een den is aangezien. Zoveel nonchalance voor zo’n bijzondere plek genereert weinig vertrouwen in de betrokkenheid en kundigheid van gemeente en VGO. Waarom moeten deze bomen eigenlijk verdwijnen?

Nieuwe hekken

Er komen nieuwe hekken op de grens met de buren, hoge stalen hekken om ongewenst bezoek tegen te gaan. De bomen die dwars door het oude hek groeien blijven behouden. De gemeente heeft uitgesproken dat dit toch wel een bijzonder iets is. Dat gedeelte wordt niet vernieuwd.

Ook komen er hekken tegen de konijnen. De woordvoerder van de gemeente verzuchtte bij de zitting van de bezwaarschriftencommissie over de bomenkap dat er sprake is van een plaag. Langs de paden wordt kuikengaas 20 cm diep ingegraven, zodat de dieren niet bij de nieuwe aanplant kunnen. Ik betwijfel of dat een effectieve maatregel is, want konijnen kunnen veel dieper dan 20 cm graven. Er wordt ook op de konijnen gejaagd en dat gebeurt met een fret aan een touwtje, omdat er in de stad niet geschoten mag worden. De fret wordt een hol in gestuurd en jaagt de konijnen naar buiten. Daar staan 2 honden klaar om het werk af te maken. Het heeft wel effect, want ik heb er de laatste dagen geen konijn meer gezien. Persoonlijk zou ik het fijner vinden als een vos af en toe zou komen buurten.

Een ode aan de vrijheid

Aan de rand van het kerkhof, aan de linkerkant, achter de stenen bank die herinnert aan Frederika Ter Horst, staan een viertal beuken, welke dwars door het hek zijn gegroeid. Vorig jaar juni heeft deze plek op mijn initiatief gefigureerd in Het ware gezicht, een serie over mooie en lelijke plekken in Hengelo in Tc Tubantia. Ik vind dit een hele mooie plek vanwege de magie! Ooit hield het hek de beuken ‘gevangen’ op het kerkhof, nu houden de beuken het hek gevangen sinds zij er dwars doorheen zijn gegroeid, het licht volgend. De bomen hebben het hek in zich opgenomen. Zij staan daarmee symbool voor het leven dat de dood overwint. Ook zou je ze kunnen zien als inspiratiebron voor iedereen die de dupe is geworden van onderdrukking. Repressie is uiteindelijk te overwinnen, is de boodschap van deze bomen. Je kunt er zodoende ook een monument in zien dat ons herinnert aan onze bevrijding uit de overheersing van de Nazi’s. Vanuit een ander perspectief herinneren deze bomen ons aan de kracht van de natuur en aan onze eigen nietigheid. Wij maken deel uit van de natuur en zijn ondergeschikt aan haar wetten. Voor de natuur zijn er geen grenzen, voor de mens wel, ook al denken we daar liever niet aan.

Natuur en cultuur reiken elkaar de hand

Een kerkhof is bij uitstek een plek waar de dood en het leven elkaar ontmoeten. Je wordt er geconfronteerd met je eigen sterfelijkheid door de grafmonumenten van hen die je zijn voorgegaan. De rust en de stilte maken je ontvankelijk voor vragen die verder gaan dan de oppervlakte van onze gehaaste levens. Wij zijn tevreden? De in steen gebeitelde vraag doemt op vanaf het graf van een reeds lang geleden gestorven vrouw. Bejaarde, soms scheef gezakte en gebarsten zerken en grillige oude bomen wisselen elkaar af op een aangename manier op dit wellicht oudste kerkhof van ons land. Hier op de oude begraafplaats is in de loop van de tijd door lichte verwaarlozing een evenwicht bereikt: natuur en cultuur reiken elkaar de hand.

Het leven is sterker dan de dood

Pasen is van oudsher een feest van vruchtbaarheid. Na de winter overwint het leven de dood door zich te vernieuwen. Nu het wat warmer wordt kruipen allerlei dieren uit hun winterse schuilplaats, zoals deze lieveheersbeestjes op het blad van een rododendron, die vorig voorjaar ontsnapt is aan een rigoureuze snoeiactie. Ik kom al bijna 20 jaar regelmatig op dit kerkhof en wat ik zo bijzonder vind aan deze plek is de grote verscheidenheid aan leven dat zich hier in de loop van de jaren genesteld heeft. Er zitten eekhoorns, er komen egels en ook konijnen hebben het hier prima naar hun zin. In de jaren 90, toen het kerkhof nog omringd werd door de bedrijfspanden van de Heemaf, zat er nog een bosuil. Nu komen er o.a. winterkoninkje, roodborst, boomkruiper, vlaamse gaai en ekster, verschillende soorten mezen en lijsters, wilde eenden, en soms zitten er zelfs aalscholvers in de linden. Het kerkhof als natuurreservaat bijna in het hart van onze stad: een wondertje op zich!

Een nieuwe lente, een nieuw geluid

Er wordt hard gewerkt aan de facelift van het kerkhof. De generator ronkt er lustig op los en het lasapparaat maakt de typerende geluiden. Stalen platen worden aan elkaar gelast tot twee concentrische ringen. Hier was een grasveldje met stapstenen naar de bank, die in 1939 werd geplaatst ter nagedachtenis aan Frederika ter Horst. Zij was het voorgaande jaar overleden en ze had haar volledige vermogen van f 25.000 gulden, in die tijd een enorm bedrag, aan de VGO nagelaten. Nu komt hier een rozenperk, want dat was er in het midden van de vorige eeuw ook. Zou het hele kerkhof op deze manier aangepakt gaan worden?

Decennialang heeft het extensieve onderhoud veel ruimte gegeven aan de natuur. Dat heeft geleid tot een intiem, harmonieus en afwisselend geheel van bomen en heesters en een rijk dierenleven. Het is een groen eiland van rust en stilte, afgescheiden van de drukte van de stad, een meditatieve plek. We zouden daar zuinig op moeten zijn, want plekken zoals deze zijn er in Hengelo maar weinig.

Ondanks dat het kerkhof al bijna een mensenleven gesloten is voor begraven viel in 2008 het besluit om het onderhoud op het allerhoogste niveau te brengen, alsof er nog dagelijks doden ten grave worden gedragen. Het gras moet wekelijks gemaaid en in de herfst mag er geen blaadje achterblijven. En een boom met een scheve kroon, dat kan echt niet meer. Daar moet de zaag in.

Een monster tussen de graven

Op een van de eerste lentedagen, een mooie zonnige dag, begon alles te kantelen. Een grote graafmachine reed de lindelaan op. Was er ooit zo’n groot monster binnen de poorten geweest? Het was meteen raak: aan de voet van twee lindebomen ontstond schade. Blijkbaar is er wel vaker rondgereden met groot materieel; er zijn sporen van oudere beschadigingen bij talloze andere linden. Er staan langs de lanen 33 exemplaren van 100 jaar oud die de basis vormen van al het groen op deze plek. Het is de bedoeling dat deze bomen blijven staan. Ze zijn weliswaar sterk en vitaal, maar elke beschadiging is een risico.

Het beeld op de voorgrond is gemaakt door wijlen Piet Hamer als eerbetoon aan Frederika ter Horst. Zij nam in 1912 het initiatief tot oprichting van de Vereniging Gemeenschappelijk Onderhoud om teloor gaan van het kerkhof te voorkomen.

Duurzaam beheer

In maart 2008 nam de gemeenteraad als hamerstuk een plan aan voor duurzaam beheer van het oude kerkhof. Wie is er tegen duurzaam beheer, niemand toch? Het was kort daarvoor in de commissie fysiek behandeld en blijkbaar was men het eens. Er lag een ‘verbeterplan’ van de Vereniging Gemeenschappelijk Onderhoud, mede-eigenaar van het terrein, en daar trok de gemeente graag de knip voor en stelde € 164.000 beschikbaar. Met verbetering kan iedereen wel instemmen. Een achterliggende gedachte is dat er maar weinig mensen gebruik maken van het kerkhof. Dat moeten er meer worden. ‘Door de ligging en de aanwezigheid van een prachtig oud bomenbestand biedt de begraafplaats mogelijkheden om een parkfunctie te ontwikkelen’. Over de kap van 35 bomen werd niet gerept, wel werd een gefaseerde vernieuwing van het bomenbestand aangekondigd. Het staat er zo abstract en er gingen dan ook geen alarmbellen rinkelen. Zo werd het officieel beleid…